ISBN

• 978-83-65697-81-3 /Książka w miękkiej oprawie/ cena 57,00
• 978-83-65697-82-0 /Publikacja elektroniczna tylko do ściągnięcia/
• Recenzenci:
  Prof. dr hab. Bogusław Liberadzki
  Prof. SAN Marek Kucharski
• stron 324

Plik demo do darmowego pobrania: Goruk demo

—————————————————

SPIS TREŚCI 

WSTĘP                                                                                                               9

Rozdział 1. METODOLOGICZNE PODSTAWY BADAŃ OBSZARU KOLEJOWEGO                                                                                                         13

1.1. Geneza problemu                                                                                          13

1.2. Przedmiot badań                                                                                           19

1.3. Problem główny oraz problemy szczegółowe                                                   21

1.4. Cel badań                                                                                                      22

1.5. Hipotezy robocze                                                                                          23

1.6. Metodologia badań                                                                                        29

1.7. Analiza literatury przedmiotu                                                                         32

1.8. Terminologia przedmiotu badań                                                                      39

 Rozdział 2. HISTORYCZNE PRZESŁANKI TWORZENIA SIĘ SYSTEMU OCHRONY OBSZARU KOLEJOWEGO RP W XX WIEKU                             48

2.1.  Rys historyczny organizacji transportu kolejowego na ziemiach polskich od końca 1918 roku                                                                                   49

2.1.1. Znaczenie transportu kolejowego dla gospodarki i strategii obronnej powstającego Państwa Polskiego                                                   49

2.1.2. Kształtowanie się administracji kolejowej na ziemiach Polski i utworzenie przedsiębiorstwa PKP                                                                      52

2.2.  Ochrona obszaru kolejowego w latach 1918–1920 i jego znaczenie dla przebiegu działań wojny polsko-bolszewickiej                                                 56

2.2.1. Powołanie Straży Kolejowej i jej miejsce w strukturze organów bezpieczeństwa wewnętrznego państwa: geneza, ustrój i zadania SK        56

2.2.2. Utworzenie Wojskowej Straży Kolejowej i jej udział w działaniach wojennych lat 1918–1921                                                             59

2.3.  Odpowiedzialność Policji Państwowej za ochronę obszaru kolejowego w latach 1920–1935                                                                                             61

2.3.1. Organizacja i zadania jednostek kolejowych Policji Państwowej        61

2.3.2. Działalność PP w ochronie obszaru kolejowego w odniesieniu do ruchu towarowego i pasażerskiego                                                           66

2.4.  Przejęcie ochrony obszaru kolejowego RP przez Straż Ochrony Kolei w latach 1935–1939                                                                                           68

2.4.1. Powstanie, organizacja i zadania SOK                                            68

2.4.2. Udział SOK w ochronie obszaru kolejowego w latach 1935–1939       72

2.5.  Doświadczenia w ochronie obszaru kolejowego w okresie PRL               78

2.5.1 Kształtowanie administracji kolejowej i systemu ochrony kolei w latach

1944–1955                                                                                           78

2.5.2. Struktura ochrony obszaru kolejowego państwa i organów ochrony kolei w dobie obowiązywania przepisów ustawy o kolejach z 1960 r.         82

2.5.2.1. Miejsce Służby Bezpieczeństwa i przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe w ochronie obszaru kolejowego PRL               82

2.5.2.2. Rola Służby Ochrony Kolei i innych organów ochrony kolei w zabezpieczeniu majątku PKP i utrzymaniu porządku na kolei   84

2.5.2.3. Miejsce Milicji Obywatelskiej w utrzymaniu porządku publicznego na obszarze kolejowym oraz w ochronie majątku PKP                   88

2.6.  Zmiany w sposobie ochrony obszaru kolejowego w czasie transformacji ustrojowej państwa                                                                                              90

2.6.1. Ustrój i zmiany strukturalne przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe w dobie obowiązywania nowych aktów normatywnych z 1997–2003 roku                                                                                                         90

2.6.2. Przemiany strukturalne organów ochrony kolei w dobie przekształceń transportu kolejowego w latach 1990–2003                                    92

2.7.  Wnioski                                                                                                                 93

     Rozdział 3. ASPEKTY PRAWNE I INSTYTUCJONALNE FUNKCJONOWANIA KOLEI, JAKO GŁÓWNEGO PODMIOTU DZIAŁAJĄCEGO NA OBSZARZE KOLEJOWYM PAŃSTWA                        95

3.1. Zarys tworzenia norm prawnych i aktów legislacyjnych określających zasady funkcjonowania transportu kolejowego i jego instytucji w Polsce od 1918 roku       96

3.1.1. Utworzenie przedsiębiorstwa „Polskie Koleje Państwowe”             96

3.1.2. Pozycja prawno-ustrojowa Polskich Kolei Państwowych w okresie PRL                                                                              99

3.1.3. Przekształcenia Polskich Kolei Państwowych po 1989 roku           104

3.1.3.1. Regulacje ustawowe z 1989 roku zmieniające zasady działalności przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe”     104

3.1.3.2. Zmiany ustroju przedsiębiorstwa PKP wprowadzone przepisami ustawy z 1995 roku                                                           109

3.2.  Funkcjonowanie transportu kolejowego w Polsce od 1997 roku              113

3.2.1. Pojęcie i cechy transportu kolejowego w odniesieniu do regulacji krajowych i międzynarodowych                                                  113

3.2.2. Regulacje normujące funkcjonowanie transportu kolejowego zawarte w ustawie transportowej z 1997 roku                                            120

3.2.2.1. Określenie warunków eksploatacji dróg, linii i szlaków kolejowych oraz ich zdefiniowanie w przepisach ustawy                       120

3.2.2.2. Zasady organizacji przewozów pasażerskich i towarowych przez przewoźników kolejowych                                               122

3.3.  Zmiany ustroju transportu kolejowego zawarte w ustawie kolejowej z 2003 roku                                                                                        127

3.3.1. Charakterystyka obszarów funkcjonowania transportu kolejowego opisanych w powyższej regulacji                                               127

3.3.2. Podmioty prawne regulujące funkcjonowanie transportu kolejowego w Polsce                                                                                    131

3.4.  Regulacje prawne dotyczące zarządzania bezpieczeństwem transportu kolejowego                                                                                        133

3.4.1.  Udział zarządców i przewoźników kolejowych w zarządzaniu bezpieczeństwem wynikający z implementacji zapisów ustawy     133

3.4.2.  Rola Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych w obszarze zarządzania bezpieczeństwem kolei                                    135

3.4.3. Zasady wypełniania misji publicznej przez uczestników transportu kolejowego                                                                              136

3.4.3.1. Akty normatywne określające warunki świadczenia usług publicznych w transporcie kolejowym                          136

3.4.3.2. Zasady i tryb udostępniania podmiotom określonych składników infrastruktury kolejowej                                                 139

3.4.3.3. Realizacja działalności gospodarczej przez przewoźników kolejowych w ramach misji publicznej transportu kolejowego                                                                 140

3.5. Zmiany struktury właścicielskiej kolei oraz likwidacja przedsiębiorstwa państwowego PKP                                                                             142

3.5.1.  Analiza przeobrażeń ustrojowych transportu kolejowego zawartych w Ustawie z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe”                                                                                   142

3.5.1.1. Komercjalizacja przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe”                                                               142

3.5.1.2. Restrukturyzacja przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe”                                                               144

3.5.1.3. Prywatyzacja przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe”                                                                150

3.5.1.4. Fundusz kolejowy                                                       152

3.6.  Oceny i konkluzje                                                                              154

 Rozdział 4. ORGANIZACJA OCHRONY OBSZARU KOLEJOWEGO RP W DOBIE WSPÓŁCZESNYCH WYZWAŃ I ZAGROŻEŃ                                     156

4.1.  Zagrożenia obszaru kolejowego RP                                                     157

4.1.1.  Pojęcie i podział zagrożeń obszaru kolejowego                          159

4.2.  System ochrony obszaru kolejowego RP                                              170

4.2.1.  Regulacje prawne dotyczące organów ochrony obszaru kolejowego    170

4.2.2.  Instytucje współpracujące w zakresie ochrony obszaru kolejowego    181

4.3.  Ochrona obszaru kolejowego państwa w ramach struktur Grupy Kapitałowej Polskie Koleje Państwowe S.A. w wymiarze instytucjonalnym, funkcjonalnym i normatywnym                                                                               184

4.3.1.  Ochrona infrastruktury kolejowej realizowana przez Straż Ochrony Kolei w ramach spółki PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.                      184

4.3.2.  Nadzór nad przestrzeganiem przepisów porządkowych obowiązujących na obszarze kolejowym sprawowany przez organy ochrony kolei    187

4.3.3.  Ochrona porządku publicznego oraz życia i zdrowia osób przebywających na obszarze kolejowym realizowana przez straż ochrony kolei              189

4.4.  Ustrój organów odpowiedzialnych za ochronę obszaru kolejowego        192

4.4.1.  Straże ochrony kolei w realizacji zadań ochronnych                    192

4.4.1.1. Organizacja straży ochrony kolei                                     192

4.4.1.2. Zadania straży ochrony kolei                                          197

4.4.1.3. Szkolenie i dobór kadr w Straży Ochrony Kolei PKP PLK. SA.                                                                                           199

4.4.1.4. Wyposażenie Straży Ochrony Kolei                                202

4.4.1.5. Współpraca Straży Ochrony Kolei z organami ochrony kolei w ramach organizacji COLPOFER I RAILPOL                  206

4.4.2.  Inne podmioty odpowiedzialne za ochronę obszaru kolejowego    209

4.5.  Realizacja zadań obronnych w ramach Grupy Kapitałowej Polskie Koleje Państwowe S.A.                                                                                 212

4.5.1. Zadania obronne realizowane przez Zarząd PKP S.A.                 212

4.5.2.  Wykonywanie i planowanie zadań obronnych w innych podmiotach Grupy Kapitałowej PKP S.A.                                                    215

4.6.   Rozwiązania w zakresie ochrony obszaru kolejowego w wybranych państwach                                                                                          220

4.7.   Oceny i konkluzje                                                                              227

 Rozdział 5. KONCEPCJA OCHRONY OBSZARU KOLEJOWEGO W POLSCE W CZASIE POKOJU, KRYZYSU I WOJNY                                    232

5.1.  Ogólne założenia koncepcji                                                                232

5.2.  Cele i zadania systemu ochrony obszaru kolejowego                             242

5.2.1.  Cele systemu                                                                           242

5.2.2.  Zadania systemu                                                                      243

5.3    Funkcjonowanie organów ochrony obszaru kolejowego w Polsce w czasie pokoju,  kryzysu i wojny wg. wariantu II koncepcji                                          245

5.3.1.  Formy i metody działania Państwowej Straży Kolejowej, jako nowego podmiotu systemu                                                                 245

5.3.2.  Struktura organizacyjna PSK                                                    248

5.3.3   Zadania PSK                                                                            263

5.3.4.  Szkolenie i dobór kadr w PSK                                                   265

5.4.   Realizacja zadań przez Państwową Straż Kolejową podczas kryzysu, podwyższa-nia gotowości obronnej i wojny                                                             269

5.5.   Współdziałanie PSK z innymi podmiotami bezpieczeństwa w dziedzinie ochrony obszaru kolejowego                                                               276

5.6.    Konkluzje i podsumowania                                                                 280

ZAKOŃCZENIE                                                                                             283

BIBLIOGRAFIA                                                                                             286

SPIS RYSUNKÓW, WYKRESÓW I TABEL                                                  303

ZAŁĄCZNIKI                                                                                                 304

Wstęp

Skutki dynamicznych wydarzeń, jakie dotykały świat w XX i XXI wieku wymuszają inne podejście do problematyki bezpieczeństwa. Zatarły się, bowiem różnice pomiędzy dominującym do niedawna zagrożeniami militarnymi a nieprzewidywalnymi w skutkach zagrożeniami niemilitarnymi.

Sytuacja ta dotyczy wszystkich sfer funkcjonowania państw i społeczeństw, w tym też ich systemów komunikacyjnych. Zapewnienie ich przepustowości, drożności oraz dynamicznego rozwoju gwarantuje każdemu państwu wzrost ekonomiczny, cywilizacyjny oraz społeczny. Dlatego coraz więcej państw poświęca znacznie więcej uwagi problematyce zapewnienia bezpieczeństwa sektorowi transportu kolejowego.

Wymiernym tego przejawem jest fakt tworzenia przez wiele państw świata rodzimych formacji ochronnych odpowiedzialnych za zapewnienie bezpieczeństwa na obszarach kolejowych. Przybierają one w większości postać samodzielnych organów quasipolicyjnych, podporządkowanych właściwym ministrom nadzorującym sektor komunikacyjny w tych krajach.

Wyznacznikiem doniosłości przedmiotowego zagadnienia w przestrzeni światowego i europejskiego bezpieczeństwa transportu kolejowego było powołanie do życia międzynarodowych organizacji zrzeszających formacje i instytucje ochrony kolei.

Również na ziemiach polskich, od momentu odzyskania niepodległości w 1918 roku, podjęto starania zmierzające do stworzenia sprawnego systemu transportu kolejowego, gwarantującego szybkie scalenie ziem zaborczych w jeden organizm państwowy.

Rodząca się administracja kolejowa od pierwszych chwil dostrzegała konieczność powołania struktury odpowiedzialnej za zapewnienie bezpieczeństwa na obszarze kolejowym młodego państwa. Wdrożono stosowne działania legislacyjne, co zaowocowało utworzeniem pierwszych organów ochrony kolei, które przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego odpowiadały za zapewnienie ochrony obszarowi państwa przeznaczonemu do obsługi i eksploatacji kolei.

Podobna sytuacja miała miejsce po zakończeniu działań II wojny światowej, gdzie w miarę wyzwalania ziem polskich administracja kolejowa odtwarzająca struktury PKP rozpoczęła tworzenie formacji ochrony kolei.

W różnym kształcie strukturalnym funkcjonowały one przez cały okres istnienia PRL, ale organem wiodącym w ówczesnej przestrzeni bezpieczeństwa była utworzona w 1960 roku kolejowa formacja ochronna – Służba Ochrony Kolei.

W niezmienionym kształcie prawno-ustrojowym przetrwała ona do zmian struktury właścicielskiej polskich kolei dokonanych w 1997 roku, w wyniku, których problematyka ochrony obszarów kolejowych i zapewnienia bezpieczeństwa beneficjentom transportu kolejowego uległa znaczącej degradacji.

Likwidacja przedsiębiorstwa PKP i powstanie w 2000 roku Grupy Kapitałowej PKP spowodowało całkowitą marginalizację działalności formacji ochrony kolei. Dla powstałych w wyniku tych przeobrażeń właścicielskich spółek kolejowych, wykonujących zadania zarządców infrastruktury i przewoźników kolejowych, ustawowy obowiązek zapewnienia ochrony i bezpieczeństwa na zarządzanych przez siebie terenach kolejowych był tylko suchym przepisem.

Jak pokazuje doświadczenie ostatnich dwóch dekad, również inne formacje ochronne, np. Policja, do zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa na obszarze kolejowym w pociągach i innych pojazdach kolejowych nie przykładają należytej uwagi.

Wejście w życie w 2003 roku nowych regulacji ustawowych normujących funkcjonowanie transportu kolejowego i tworzących w zarządach infrastruktury własne straże ochrony kolei, akcesja Polski do Unii Europejskiej i strefy Schengen, spektakularne zamachy skierowane na obszar kolejowy krajów wspólnoty Europejskiej oraz rozwój przestępczości zorganizowanej, nie wpłynęły na zmianę postrzegania przez przedsiębiorców kolejowych problematyki bezpieczeństwa na obszarach kolejowych, pozostawiając tę sferę na marginesie ich działalności.

Degradacja znaczenia i pozycji formacji ochrony kolei w systemie organów ochrony prawnej napawać powinna niepokojem właściwe gremia, zmuszając  je do wdrożenia działań skutkujących stworzeniem kompatybilnego systemu ochrony obszaru kolejowego państwa.

Jego istota powinna się sprowadzać do przekazania odpowiedzialności za zapewnienie bezpieczeństwa na obszarach kolejowych, w pociągach i innych pojazdach kolejowych jednolitej państwowej formacji ochronnej.  Przedmiotowa formacja winna wykonywać swoje zadania we wszystkich stanach funkcjonowania państwa, stając się jedynym kreatorem polityki bezpieczeństwa w obszarze bezpieczeństwa transportu kolejowego.

Przeprowadzone badania wstępne powyższej problematyki ujawniły fakt, iż opisywana płaszczyzna nie znalazła swojego odzwierciedlenia w polskojęzycznej literaturze przedmiotu i różnego rodzaju opracowaniach naukowych.

Powyższe stało się determinantą do podjęcia badań naukowych, których celem było opracowanie koncepcji ochrony obszaru kolejowego RP w różnych stanach funkcjonowania państwa, jak również zdiagnozowanie zagrożeń mogących swoimi skutkami oddziaływać na ten obszar.

Prezentacji wyników badań dokonano w przedmiotowej monografii składającej się ze wstępu, pięciu rozdziałów, zakończenia, bibliografii oraz załączników.

W rozdziale pierwszym tego opracowania, zatytułowanym „Metodologia badań”, przedstawione zostały założenia metodologiczne podjętych badań. Nakreślono sytuację problemową i na tej podstawie zdefiniowano główny problem badawczy oraz wynikające z niego problemy szczegółowe. Określono także przedmiot i cel badań. Ważnym elementem tego rozdziału było sformułowanie głównej hipotezy roboczej oraz hipotez szczegółowych odpowiadających w swoich założeniach określonym wcześniej problemom szczegółowym. Pozwoliły one na ukierunkowanie wysiłków badawczych i ich weryfikację w toku postępowania badawczego. Sformułowane na tym etapie szczegółowe problemy badawcze i hipotezy posłużyły do doboru stosowanych w procesie badań metod i technik badawczych. W toku procesu badawczego dokonano także analizy literatury przedmiotu.

W rozdziale drugim, pod tytułem „Historyczne przesłanki tworzenia się systemu ochrony obszaru kolejowego RP w XX wieku”, zaprezentowano rys historyczny organizacji transportu kolejowego na ziemiach polskich od końca 1918 roku, ze zwróceniem szczególnej uwagi na formy ochrony obszaru kolejowego oraz strukturę i zakres odpowiedzialności formacji odpowiadających za bezpieczeństwo polskich kolei. Ukazano zachodzące na przestrzeni lat przeobrażenia w systemie ochrony obszaru kolejowego, powstałe w wyniku zmieniającej się sytuacji ustrojowej i organizacyjnej państwa.

Rozdział trzeci, pt. „Aspekty prawne i instytucjonalne funkcjonowania kolei, jako głównego podmiotu działającego na obszarze kolejowym państwa”, dotyczy w całości prezentacji pozycji prawnoustrojowej transportu kolejowego w Polsce oraz w środowisku wspólnotowym Europy.

Ukazano tam zmiany w procesie legislacji, organizacji funkcjonowania transportu kolejowego i jego ochrony, jakie zachodziły w dwudziestoleciu międzywojennym, w okresie Polski Ludowej oraz po zmianach ustrojowych i ekonomicznych powstałych w wyniku przemian doktrynalnych zaistniałych w 1989 roku.

W rozdziale czwartym – „Organizacja ochrony obszaru kolejowego RP w dobie współczesnych wyzwań i zagrożeń” – poddano analizie obecny stan funkcjonowania formacji ochrony obszaru kolejowego. Omówiono organizacje i zadania zarządców i przewoźników kolejowych, skupiając się na przedstawieniu wszystkich aspektów funkcjonowania straży ochrony kolei utworzonych w zarządach infrastruktury kolejowej. Dokonano opisu działań podejmowanych przez te formacje ochronne, podczas wprowadzania stanów nadzwyczajnych oraz podwyższania gotowości obronnej państwa.

Zaprezentowano także doświadczenia w dziedzinie ochrony obszarów kolejowych, funkcjonujące w wybranych państwach świata oraz przeanalizowano formy współpracy międzynarodowej podejmowanej przez Straż Ochrony Kolei działającą w PKP PLK S.A. z organizacjami funkcjonującymi w przestrzeni bezpieczeństwa transportu kolejowego.

Rozdział piąty – „Koncepcja ochrony obszaru kolejowego w Polsce, w czasie pokoju, kryzysu i wojny” – odzwierciedla założenia koncepcji ochrony obszaru kolejowego RP. Tym razem skupiono się na omówieniu możliwych do zaimplementowania rozwiązań na rzecz stworzenia instytucjonalnego systemu ochrony obszaru kolejowego.

Propozycje te odnoszą się do możliwości pozostawienia odpowiedzialnym za kreowanie polityki bezpieczeństwa zarządcę infrastruktury, poprzez znaczące wzmocnienie pozycji utworzonej przez niego formacji ochronnej. Zaprezentowano projekt organizacji Straży Ochrony Kolei, stanowiącej wyodrębnioną strukturę organizacyjną zarządcy posiadającą własny ustrój, umożliwiający pełną realizację zadań ustawowych.

Opisano także wariant polegający na próbie powierzenia całości problematyki i zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa obszarowi kolejowemu państwowej formacji bezpieczeństwa, jaką powinna być Państwowa Straż Kolejowa, działająca na mocy własnej ustawy pragmatycznej.

Stać się ona musi Centralnym Organem Administracji Rządowej, skupiającym w swej jurysdykcji całość zagadnień dotyczących kreowania polityki bezpieczeństwa obszaru kolejowego oraz odpowiadać za jego ochronę i obronę.

W zakończeniu dokonano oceny zakresu osiągnięcia rozwiązania postawionego głównego problemu badawczego z uwzględnieniem problemów szczegółowych, celu  a także oceny trafności postawionej hipotezy roboczej. Przedstawiono również syntetyczne wnioski z całości podjętych i przeprowadzonych badań naukowych.

W załącznikach prezentowane są schematy ukazujące strukturę i pozycję prawnoustrojową formacji ochrony obszaru kolejowego analizowanych w dysertacji.     Umieszczono w załącznikach także projekt Ustawy o Państwowej Straży Kolejowej opracowany w roku 2004, a następnie zaktualizowany w 2014 roku, który stał się podstawą do zaprezentowania analizy organizacji i funkcjonowania elementu koncepcji ochrony obszaru kolejowego, jaki stanowi przedmiotowa formacja bezpieczeństwa.