ISBN druk – 978-83-64447-94-5
ISBN e-book – 978-83-64447-95-2
stron 409
cena 61.00
Spis treści
Wstęp 7
Rozdział I
Czasopismo regionalistyczne – status pojęciowy, kategorie i typy, zadania i funkcje 10
1.1. Definiowanie czasopism regionalistycznych 10
1.2. Cecha regionalistyczna czasopisma 17
1.2.1. Zasadnicze obszary tematyczne 17
1.2.2. Motywacja i sposób narracji 23
1.2.3. Cele działania 28
1.3. Kategorie i typy czasopisma regionalistycznego 35
1.3.1. Uwagi ogólne 35
1.3.2. Kategorie 41
1.3.2.1. Według zakresu tematycznego 41
1.3.2.2. Według sposobu kształtowania treści 43
1.3.2.3. Według celów, postaw i motywacji 44
1.3.3. Typy 48
1.4. Zadania i funkcje czasopisma regionalistycznego 49
1.4.1. Zadania 49
1.4.2. Funkcje 52
Rozdział ii
Wielkopolskie tradycje regionalizmu i czasopiśmiennictwa regionalistycznego 54
2.1. Wielkopolska jako region historyczny 54
2.2. Regionalizm wielkopolski 69
2.2.1. Regionaliści wielkopolscy i ich etos 84
2.3. Tradycje wielkopolskiego czasopiśmiennictwa regionalistycznego 93
2.3.1. Do wybuchu II wojny światowej 93
2.3.2. W latach 1945-1989 108
Rozdział III
Wielkopolskie czasopisma regionalistyczne po 1989 roku 119
3.1. Tendencje rozwojowe czasopiśmiennictwa regionalistycznego w Wielkopolsce po 1989 roku 119
3.2. Wielkopolskie regionalistyczne serie wydawnicze 126
3.2.1. Regionalistyczne serie wydawnicze podmiotów pozaprasowych 129
3.2.2. Regionalistyczne serie wydawnicze edytorów prasy lokalnej i regionalnej 147
3.3. Wielkopolskie jednodniówki o cechach regionalistycznych 151
3.4. Czasopisma Kościoła rzymskokatolickiego o cechach regionalistycznych 155
3.5. Czasopisma regionalistyczne stowarzyszeń i fundacji społeczno-kulturalnych oraz naukowych 157
3.5.1. Roczniki 158
3.5.2. Półroczniki 170
3.5.3. Kwartalniki 171
3.5.4. Dwumiesięczniki i miesięczniki 181
3.6. Czasopisma regionalistyczne innych stowarzyszeń 186
3.7. Czasopisma regionalistyczne organizacyjnych podmiotów państwowych 199
3.8. Czasopisma regionalistyczne jednostek samorządu terytorialnego 207
3.9. Czasopismo regionalistyczne jako przedsięwzięcie wydawców prywatnych oraz samorządu gospodarczego 232
3.10. Próba podsumowania 241
3.10.1. Rola samorządu terytorialnego w rozwoju czasopism regionalistycznych 244
Zakończenie 270
Indeks miejscowości 272
Indeks wielkopolskich czasopism i jednodniówek o cechach regionalistycznych 280
Wykaz alfabetyczny czasopism i jednodniówek 288
Wykaz źródeł i literatury 314
A. ŹRÓDŁA 314
A1. Prawo 314
A2. Analizy, dokumenty, ekspertyzy, materiały, prace magisterskie, raporty, sprawozdania, strategie 315
A3. Atlasy, archiwalia, badania opinii publicznej, bibliografie, encyklopedie, katalogi, leksykony, poradniki, roczniki statystyczne, słowniki, spisy treści 318
A4. Internet 321
A5. Artykuły w czasopiśmiennictwie naukowym, popularnonaukowym i popularnym 322
B. LITERATURA 363
Wstęp
Poddając opisowi i analizie proces rozwoju czasopiśmiennictwa regionalistycznego w Wielkopolsce oraz jego uwarunkowania, nie sposób nie odnieść się do dwóch zasadniczych kryteriów formalnych i ideowych jego wyodrębnienia, jakimi są region i regionalizm. Czasopisma regionalistyczne definiuje się bowiem w nawiązaniu nie tylko do charakterystycznego zakresu ich zainteresowania tematycznego, skupiającego się głównie na dziejach, wartościach oraz tradycji społeczno-kulturowej danego regionu i jego osiągnięciach w różnych dziedzinach życia, ale również w odniesieniu do zawężonego obszaru rozpowszechniania, na przykład lokalnego, mikroregionalnego, subregionalnego czy regionalnego, czyli swoistego regionu. Jednak poza ideą regionu, fundamentalnym czynnikiem wyodrębniania czasopiśmiennictwa regionalistycznego jest pojęcie regionalizmu, w szczególności regionalizmu społeczno-kulturalnego, które opisuje swoiste przywiązanie mieszkańców do danego regionu, pokazuje dokonania i wartości regionu oraz tradycje i kulturę regionalną. Regionalizm ten posiada swój naturalny wyraz w działalności społecznego ruchu zarazem regionalnego (obejmującego zainteresowaniem dany region), jak i regionalistycznego (fundowanego na ideach regionalizmu), którego zadaniem jest w szczególności pielęgnowanie i rozwijanie dziedzictwa społeczno-kulturowego regionu. W praktyce regionalizm społeczno-kulturalny polega na podejmowanej jednostkowo oraz grupowo aktywności służącej badaniom nad historią i teraźniejszością określonych społeczności lokalnych czy zbiorowości ludzkich o szerszym zasięgu terytorialnym (powiat, subregion, region), a w konsekwencji podtrzymywaniu lub budowaniu określonej tożsamości regionalnej, nasyconej tradycjami i wartościami regionalnymi. Znajduje to wyraz w różnego rodzaju działaniach czy wydarzeniach mających na celu wzbudzenie wśród mieszkańców lokalnego czy regionalnego patriotyzmu, a przede wszystkim w zawartości czasopiśmiennictwa regionalistycznego, które stanowi medialne narzędzie ruchu regionalistycznego.
Niniejsza książka składa się z trzech skorelowanych tematycznie rozdziałów, których łącznikiem merytorycznym jest problematyka statusu naukowego i praktycznego czasopism o cechach regionalistycznych ukazujących się w regionie wielkopolskim oraz kształtowania się tego segmentu prasy po 1989 roku, który obejmuje ponad dwudziestoletni okres formowania się tzw. III Rzeczypospolitej Polskiej. Wielkopolskę traktujemy tutaj jako historyczny swoisty region społeczno-kulturowy, ograniczony współcześnie granicami województwa wielkopolskiego, w którego skład wchodzi 226 gmin, 35 powiatów, w tym 31 powiatów ziemskich i 4 powiaty grodzkie (Kalisz, Konin, Leszno, Poznań). Na nowe województwo wielkopolskie, powstałe 1 stycznia 1999 roku, składa się w całości województwo poznańskie, istniejące w latach 1975-1998, oraz prawie całe dawne województwa: kaliskie, konińskie, leszczyńskie i pilskie, z których tylko nieliczne gminy zostały włączone do województw ościennych. Do nowego województwa wielkopolskiego przyłączono zaś gminy byłych województw: bydgoskiego (gmina Trzemeszno), gorzowskiego (gminy Miedzichowo i Międzychód) oraz zielonogórskiego (gminy Siedlec, Wolsztyn i Zbąszyń).
Rozdział pierwszy jest próbą usytuowania poznawczego terminu „czasopismo regionalistyczne”. Najpierw wyjaśniono zakres znaczeniowy tego pojęcia. Następnie omówiono „cechę regionalistyczną” jako szczególną właściwość periodyków regionalistycznych. W dalszej części wyszczególniono kategorie i typy oraz zadania i funkcje czasopism regionalistycznych.
W rozdziale drugim omówiono tradycje regionalizmu wielkopolskiego i warunki rozwoju czasopiśmiennictwa regionalistycznego w Wielkopolsce zarówno do wybuchu II wojny światowej, czyli do końca sierpnia 1939 roku, jak i w okresie powojennym, czyli w latach 1945-1989. Przedstawiono Wielkopolskę jako region historyczny. Scharakteryzowano cechy regionalizmu wielkopolskiego oraz odniesiono się do zespołu wartości, postaw i zachowań, które składały się na etos regionalistów wielkopolskich. Naszkicowano również tradycje wielkopolskiego czasopiśmiennictwa regionalistycznego, którego rozwój przerwał dramatycznie wybuch II wojny światowej. Autor nawiązuje w tym rozdziale także do bogatych tradycji tego czasopiśmiennictwa z okresu zaborów.
Na zawartość rozdziału trzeciego składa się charakterystyka poszczególnych typów czasopiśmiennictwa regionalistycznego w Wielkopolsce wydawanych
w latach 1990-2012, czyli w okresie zasadniczej zmiany ustrojowej i transformacji systemowej, która objęła społeczeństwo, gospodarkę, politykę, kulturę, w tym również media. Autor przedstawia w tej części pracy przeobrażenia wielkopolskiego czasopiśmiennictwa regionalistycznego w tym okresie w dziesięciu podrozdziałach. Najpierw pokazuje tendencje rozwojowe tego segmentu prasy. Następnie omawia przykłady wielkopolskich regionalistycznych serii wydawniczych oraz jednodniówek. Charakteryzuje wybrane periodyki regionalistyczne wydawane przez stowarzyszenia i fundacje społeczno-kulturalne oraz naukowe, a także inne stowarzyszenia, organizacyjne jednostki państwowe, jednostki samorządu terytorialnego, podmioty prywatne (osoby fizyczne, przedsiębiorcy) oraz samorząd gospodarczy. Rozdział kończy się podsumowaniem, które jest próbą uporządkowania współczesnego czasopiśmiennictwa regionalistycznego w Wielkopolsce za pomocą następujących kategorii typologicznych: podmiot wydawniczy, obszar rozpowszechniania, nakład, częstotliwość, zakres tematyczny, sposób kształtowania treści. Na zakończenie tego rozdziału podniesiono zagadnienie roli samorządu terytorialnego w procesie wspierania zarówno idei regionalizmu społeczno-kulturalnego, jak i rozwoju czasopiśmiennictwa regionalistycznego.
W rozdziale trzecim zrezygnowano z charakterystyki wszystkich zidentyfikowanych periodyków i jednodniówek o cechach regionalistycznych, które wydawano w Wielkopolsce w latach 1990-2012 (zob.: „Wykaz alfabetyczny czasopism i jednodniówek o cechach regionalistycznych ukazujących się w Wielkopolsce w latach 1990-2012”). Poprzestano zatem na omówieniu i częściowej analizie wybranych przykładów, charakterystycznych dla każdego typu wyodrębnionego ze względu na określone kryteria. W taki sam sposób potraktowano autorów artykułów, esejów, kronik, materiałów, opracowań, recenzji, sprawozdań, szkiców literackich, wierszy, wspomnień, wyboru źródeł, jakie ukazywały się w tym czasie w wielkopolskich czasopismach regionalistycznych. Szerszą charakterystykę ich biografii oraz dorobku twórczego w dziedzinie regionalizmu zawężono bowiem do grona osób szczególnie aktywnych w tym obszarze. Oczywistym powodem tego zachowania są ograniczenia objętości niniejszego opracowania. Niemniej starano się wymienić
z imienia i nazwiska jak najwięcej autorów, których materiały znalazły się w charakteryzowanych czasopismach regionalistycznych.
Uzupełnieniem niniejszej publikacji są wybrane indeksy (miejscowości i wielkopolskich czasopism i jednodniówek o cechach regionalistycznych) oraz wykaz alfabetyczny czasopism i jednodniówek o cechach regionalistycznych, które ukazywały się w Wielkopolsce w latach 1990-2012. Z powodu ograniczonej objętości opracowania zrezygnowano z materiału ilustracyjnego (dotyczącego na przykład ważniejszych wydarzeń z dziejów wielkopolskiego czasopiśmiennictwa regionalistycznego, winiet poszczególnych wydawnictw czy osób zaangażowanych w działalność prasowo-wydawniczą).
Praca ma charakter porządkujący, źródłowy oraz interdyscyplinarny.
Z różnych bowiem perspektyw badawczych można dokładniej pokazać i przedstawić istotę czasopiśmiennictwa regionalistycznego oraz jego różnorodne związki z ideą zarówno regionalizmu, regionu i lokalizmu, jak i samorządności terytorialnej. Dlatego w jej konstruowaniu wykorzystano różne źródła, w tym czasopiśmiennictwo, zasoby internetu, dokumenty, akty prawne, raporty rządowe i organizacji pozarządowych, wyniki badania opinii publicznej, bibliografie, encyklopedie, katalogi, roczniki statystyczne, słowniki. Fundamentalne znaczenie miała jednak obfita literatura z dziedziny między innymi badań medioznawczych i regionalnych oraz historii, antropologii kulturowej, etnografii, regionalistyki, geografii regionalnej, socjologii, psychologii, pedagogiki, politologii, językoznawstwa, kulturoznawstwa, literaturoznawstwa, ekonomii.
Książka ta zawdzięcza swoje powstanie inspiracji wielu osób, w szczególności animatorów regionalnej działalności społeczno-kulturalnej oraz wydawców i autorów tekstów publikowanych w wielkopolskich periodykach regionalistycznych, a także profesorów Bogumiły Lenarczyk-Kosmanowej oraz Marcelego Kosmana, którzy zachęcali mnie do głębszej refleksji nad tą specyficzną kategorią wielkopolskiego czasopiśmiennictwa.
Jest to także skromny wyraz uznania dla ogromnej rzeszy działaczy stowarzyszeń społeczno-kulturalnych, turystyczno-krajoznawczych, zawodowych, nauczycieli, bibliotekarzy, archiwistów, muzealników, samorządowców, urzędników państwowych i samorządowych, animatorów i twórców kultury regionalnej, pasjonatów historii i tradycji kulturowej regionów, naukowców zajmujących się regionalizmem, którzy badając ogromne i jakże zróżnicowane dziedzictwo społeczno-kulturowe poszczególnych regionów, wzbogacają je i na swój sposób utrwalają w szeregu różnych wydawnictw o cechach regionalistycznych. W rezultacie przyczyniają się także do jego pomnożenia i ocalenia w społecznej pamięci, a poprzez czasopiśmiennictwo regionalistyczne również przekazują następnym pokoleniom bogaty dorobek kulturowy regionu i regionalizmu wielkopolskiego.